YEREL BASININ SORULARI BÜYÜYOR!

Nurdan Eroğlu

Basın İlan Kurumu (BİK) Genel Kurulu Anadolu Gazete Sahipleri Temsilcisi Mustafa Arslan mahalli basının içinde bulunduğu ekonomik güçlükler ve sorunları ela alan bir rapor hazırladı. Türkiye Gazeteciler Konfederasyonu Genel Başkanı Nuri Kolaylı ise hazırlanan raporu çözüm önerileriyle birlikte Başbakan Yardımcısı Hakan Çavuşoğlu’na sundu. Bartın’da 5 yerel gazete bulunuyor. İşte Arslan’ın raporundan kesitler ve Kolaylı’nın Çavuşoğlu’na gerçekleştirdiği ziyaretin detayları!

Basın İlan Kurumu (BİK) Genel Kurulu Anadolu Gazete Sahipleri Temsilcisi Mustafa Arslan mahalli basının içinde bulunduğu ekonomik güçlükler ve sorunları ela alan bir rapor yayımladı. Arslan, gazete yayıncılarının artan maliyetlere karşın sabit kalan hatta geriye düşen gelirlerle mesleği sür­dürmede güçlükler yaşadığını vurgu­layarak, “ Anadolu Gazete Sahipleri Temsilcileri olarak meslektaşları­mızla sürekli temas halindeyiz. Özgür yayıncılığın olmazsa olmazı ekonomik özgürlük konusunda ciddi tıkanmanın yaşanmakta olduğunu ya­şayarak görüyoruz. Önemli gelir ka­lemleri arasında baş sıralarda yer alan resmi ilan gelirlerinin çeşitli neden­lerde düşüyor olması malumdur. Bu­nunla birlikte resmi ilan fiyat tarifesinin yayınlanmamış olması da önemli bir eksikliktir” dedi. Yerel demokrasinin hayata geç­mesi konusunda vazgeçilmez de­ğerde hizmet veren mahalli gazetelerin hayatiyetlerinin devamında kamu yaran olduğuna işaret eden Arslan, sektörün kamudan elde ettiği resmi ilan gelirlerinin hemen tamamını BIK komisyonu, KDV, gelir/kurumlar vergisi ve sigorta giderleri yo­luyla devlete döndürdüğünü belirtti.

ARSLAN EK KAYNAKLAR KONUSUNDA DA ÖNERİLER GETİRDİ

Arslan, haberlerin reklam eşdeğerlerinin de göz önüne alındığında olu­şan katma değerin, yerel basının öneminin anlaşıl­ması açısından anlamlı ol­duğunu söyledi. Doğrudan alım, ilanla­rın birleştirilmesi, işlerin bölünmesi, acil alım, özet metinlerle ilana çıkma gibi yollarla resmi ilanlardan ka­çınıldığını anlatan Arslan, mevzuata aykırı olarak başvurulan bu yolların, hangi sebeple olursa olsun en ba­sitinden görevi ihmal anla­mına geldiğini ifade ederek, “Resmi ilanlar bir lütuf değil sınırları yasalarla be­lirlenmiş bir görevdir. Bu görevin yerine getirilmesi ile çok önemli bir kamu hizmetine can suyu sağlanmaktadır” dedi. Mahalli basının sistemin son durumunu ortaya koyan bir çalışma yapan BİK Anadolu Gazete Sahipleri Temsilcisi  Mustafa Arslan, ile birlikte çözüm yollarına dönük bulundu. Resmi ilanlara ilişkin yaşanan olumsuz gelişmelerle birlikte ek kaynaklar konusunda da öneriler getiren Arslan, mahalli basının  yerel demokrasi, sivil toplum ve bürokrasiye katkısını da rakamları ile ortaya koydu.

ARSLAN: “YAZILI BASININ ZATEN YETERSİZ OLAN RESMİ İLAN GELİRLERİNE GÖZ DİKMEK ÇARE DEĞİL”

Radyo, televizyonlar, gazeteler ve  internet mecrasın ele alındığı bir sistemin kurulması gerektiğini tespit ve teklif eden Mustafa Arslan, internet kullanımındaki gecekondulaşmanın sona ermesi gerektiğini her üç mecranın birbiri ile karşı karşıya gelmesinin yanlış olduğunu, yazılı basının zaten yetersiz olan  resmi ilan gelirlerine göz dikmenin çare olmadığını ifade etti. Arslan, internet yayıncılığının yazılı basını yok edeceğine ilişkin, ileri ifadeleri yersiz ve yeterince düşünülmeden, çalışılmadan sarf edildiğini vurgulayarak, “Yazılı basın ge market olmayacaktır evet ama mahalle bakalı da olmayacaktır. Ortalama marketler olarak hakimiyetini sürdürecek ve kanaat oluşumda büyük rol  oynayacaktır. Yapılması gereken, yazılı basına ömür biçmek yerine, kağıt gazeteler ile internet sitelerini birlikte markalaştıran kurumlar üretmektir” dedi.

“RESMİ İLAN FİYAT TARİFESİ YAYIMLANMALIDIR”

Resmi ilan tarifesinin yayımlanması gerektiğini kaydeden Mustafa Arslan şöyle devam etti:

“2017 yılında uygulanacak Resmi İlan Fiyat Tari­fesi henüz Bakanlar Kurulu tarafından kabul edilerek Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Yukarıda detayları ile açıklanan ekonomik sıkıntıların biraz olsun telafisi için Resmi İlan Fiyat Tari­fesinin yayımlanması önem arz etmektedir. Bu yılki uygulamadan öte gelecek yılın fiyat tarifesine de esas teşkil edecek rakam son tarife rakamı olacağı için bu yılki tarifenin yayımlanması hayatidir. Öte yandan Genel Kurulumuzun aldığı karar uy­gulamadaki pek çok sorunu izale edecek, ilanların yayınlama usullerine dair örnekleri de içerdiği için ayrıca önemlidir.

“2 KEZ RESMİ İLAN FİYAT TARİFELERİ DEĞİŞ­MEMİŞTİR”

Resmi İlan Fiyat Tarifelerinin yayın tarihleri yıl­lar itibari ile şöyledir; 12 Şubat 2016, 7 Şubat 2015, 17 Ocak 2014, 26 Ocak 2013,1 Mart 2012,12 Şubat 2011, 23 Ocak 2009, 13 Ocak 2007. Görüleceği üzere son 10 yılda 2008 ve 2010' da olmak üzere 2 kez resmi ilan fiyat tarifeleri değiş­memiştir. Çoğunlukla Ocak ve Şubat aylarında tarife yayınlanmıştır. Malum olduğu üzere tarifeler yayın­landıkları ayı takip eden ayın başında yürürlüğe gir­mektedir. 15 Temmuz hain darbe girişimi sonrasında, Türk Basınının milletin kahraman direnişine benzer şe­kilde duruşuna Hükümet'in bir anlamda teşekkürü mahiyetinde radyo ve televizyonlardan alınan yüzde 3'lük RTÜK payı yüzde 1.5'a düşürülmüştür. TÜRKSAT uydu kiralarında sabit kur uygulaması tartışılmıştır. Devamla Anadolu Ajansı'nın abonelik bedelleri ma­halli yayın organları için yüzde 50 indirimli uygulan­mıştır. Tüm bu isabetli bakış acısına karşın resmi ilan fiyat tarifesi konusunda yaşanan tıkanıklık an­laşılamamaktadır.

İŞTE KARŞILAŞILAN TABLO!

Malum olduğu üzere BİK Genel Kurulu Kasım 2016'da 50 binin üzerinde tiraja sahip gazeteler için yüzde 4.1 (sütun santimi 36,5 liradan 38 liraya) ve 50 hinin altında tiraja sahip gazeteler için (ağırlıklı olarak mahalli gazeteler) yüzde 15,38'lik (sütun santimi 10,4 liradan 12 liraya) bir artış teklif etmiş idi. 2017 Yılı ilk 6 aylık gelişmelere baktığımız zaman kabaca şöyle bir tablo ile karşılaşıyoruz.  İstanbul gazeteleri bu dönemde 109 milyon 126 bin 99 liralık resmi ilan ve reklam almış bulunuyor. Yüzde 4.1 'lik artış söz konusu olduğunda 4 milyon 474 bin 170 liralık bir gelir söz konusu olacaktı. Kurum yüzde 14 komisyon alacak ve 626 bin 383 lira kesilecekti. Öte yandan İstanbul dışında kurum şu­besi bulunan illerde 75 milyon 61 bin 282 liralık resmi ilan ve reklam yayınlanmış bulunuyor. Yüzde 15.38'lik artış söz konusu olduğunda 11 milyon 544 bin 425 liralık bir ilave olacaktı. Yüzde 15'lik kurum komisyonu 1 milyon 731 bin 663 lirayı bulacaktı.

Toparlamak gerekirse; İlk 6 ayda alınan 184 milyon 187 bin 381 liralık ilan 50 bin üzeri ve altındaki gerçekleşmeler göz önüne alındığında yüzde 8.7'lik bir artışla 202 mil­yon 205 bin 976 lira olacaktı. İstanbul için 113 mil­yon 600 bin 269 lira ve diğer şubeler için 86 milyon 605 bin 707 olması gereken toplamlar gazeteler açı­sından 16 milyon 18 bin 595 lira eksiği ile gerçek­leşmiş olmakla kurum 2 milyon 358 bin 46 lira komisyondan mahrum kalmıştır.”

KOLAYLI YEREL BASININ SORUNLARINI BAKAN ÇAVUŞOĞLU’NA İLETTİ

Mustafa Arslan mahalli basının içinde bulunduğu güçlükleri böyle açıklarken Türkiye Gazeteciler Konfederasyonu Genel Başkanı Nuri Kolaylı ise Başbakan Yardımcısı Hakan Çavuşoğlu’nu Çankaya Köşkü’ndeki makamında ziyaret etti.  Kolaylı ziyarette basının sorunlarını ve çözüm önerileri konulu dosyayı Bakan Çavuşoğlu’na vererek destek istedi. Bakan Çavuşoğlu’na yeni görevinde başarılar dileyen Kolaylı, “Basın özgürlüğü, basın yasası, mesleki düzenleme ihtiyacı, internet yasası başta olmak üzere çözüm bekleyen birçok sorunumuz var. Bu sorunların çözümünü işbirliği içerisinde gerçekleştirebiliriz” dedi. Ziyaretten duyduğu memnuniyeti dile getiren ve detaylı raporu inceleyeceğini söyleyen Çavuzoğlu da “Sizlerin vereceği destek her şeyin üstünde. Sizlerle istişare ederek sorunların çözümü için çalışacağız. Başarılı olacağımıza inanıyorum” şeklinde konuştu.

KOLAY: “EN BÜYÜK SORUN RESMİ İLAN FİYAT TARİFELERİNİN ARTTIRILMAMASI ”

Basın yasası ve internet yasasıyla ilgili sorunların çözüm beklediğini ifade eden Kolaylı, “Tüm Türkiye’de yayın yapan bin 122 gazeteyi temsilen Basın Yasası ve İnternet Yasasıyla ilgili sorunlarımız çözüm bekliyor. Bu sorunların çözümü için gerekli desteği her zaman vermeye hazırız. Basın Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğünün yanı sıra Basın İlan Kurumunun da size bağlanmasından dolayı memnuniyet duyuyoruz”  dedi. Anadolu’da yayın yapan gazetelerin en büyük sorunlarından birinin Basın İlan Kurumundan alınan resmi ilan fiyat tarifelerinin arttırılmaması olduğuna dikkat çeken Kolaylı, “Radyo ve televizyonların bürüt reklam gelirlerinden alınan payız yüzde 1,5!e düşürülmesi ve Anadolu Ajansı abonelik ücretlerinin yarıya indirilmesine karşın resmi ilan yat tarifesi henüz kabul edilmedi. Tarifenin biran önce belirlenmesi yerel basın kuruluşlarımız açısından zaruridir. Basın İlan Kurumu mevzuatı çerçevesinde verilmekte olan resmi ilan ve reklamlar özellikle yerel basının ekonomik özgürlüğünde vazgeçilmez kaynakların hemen başında yer almakta, can suyu görevini yerine getirmektedir. 15 Temmuz hain darbe girişiminin de etkisiyle son bir yıldır yaşanan ekonomik durgunluk işletmelerin reklam harcamalarında kısıtlamaya gitmesi ve kamu kurumlarının ihalelere daha az çıkıyor olmasına karşın maliyetlerde ciddi artışlar söz konusu olmuştur. Öte yandan 5 yıla yakın zamandır gazetelerin satış fiyatlarında bir artış olmamıştır” şeklinde konuştu.

“ÇEŞİTLİ DÜZENLEMELER YAPILMASINI İSTİYORUZ”

Kolaylı ziyarette şu bilgilere yer verdi:

“Öncelikle meslek onurumuzun yeniden kazanılması için çeşitli düzenlemeler yapılmasını istiyoruz. Bilindiği gibi 5311 Sayılı Basın Birliği Yasası 28 Haziran 1938 günü yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Türk basına oda düzeni getirilmek üzere çıkartılan Basın Birliği Yasası 8 yıl yürürlükte kaldı ve 18 Haziran 1946’da yürürlükten kaldırıldı. Gazetecilik mesleğini ve bu mesleği kimlerin yapabileceğini düzenleyen mesleki standartları içeren çalışmanın yapılmasını bekliyoruz. Mesleğimizin yelerde sürünen onuru yeniden kazanılmalı, özellikle şantajcı habercilik önlenmelidir. Öte yandan emekçi meslektaşlarımız 5953 Sayılı Basın Mesleğinde Çalanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkına Kanunun yeniden ele alınarak elektronik medyayı da kapsayacak şekilde düzenlenmesi, basında çalışma koşullarının iyileştirilmesi gerekmektedir.

“BİR DİĞER SORUNUMUZ BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN KISITLAYICI MADDELER”

Bir diğer çok önemli sorunumuz darbe dönemlerinden bu yana değişmeyen Türk Ceza Kanununda ve Terörle Mücadele Yasasında yer alan basın özgürlüğünün kısıtlayıcı maddeleridir. İfade ve basın özgürlüğü demokrasinin olmazsa olmazıdır ve Türkiye’de demokratik yaşamın temel sorunu ne yazık ki basın ve ifade özgürlüğüdür. Halkın haber alma hürriyetinin işlerliği için basın ve ifade özgürlüğü temel gerekliliktir. Demokratikleşme ve temel hak ve özgürlüklerin gelişmesi bakımından bugüne kadar yapılan tüm bu düzenleme ve iyileştirmelere rağmen ifade ve bazın özgürlüğü konusunda hala mevzuattan kaynaklanan sorunlar yaşanmaktadır.  Türkiye Gazeteciler Konfederasyonu olarak Türkiye’de insanımıza herhangi bir basın ve müdahaleye maruz kalmadan kendini meşru bir şekilde ifade edebilme hakkının evrensel ölçülerde tanınması ve sorunsuz bir şekilde uygulanması toplumsal, barış, hoşgörü, uzlaşı, ifade ve basın özgürlüğünün sorun olmaktan çıkması için yoğun çaba harcamaktayız. Bu konuda işbirliğine hazırız.

“BASIN İLAN KURUMU İLE BASIN YAYIN VE ENFORMASYON GENEL MEVZUATLARINDA DA İYİLEŞTİRMELER YAPILMALI”

Basın İlan Kurumu ile Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünün mevzuatlarında da iyileştirmeler yapılmalı. Özetlemeye çalıştığım sorunların çözümü için meslektaşlarım, siyasetçiler, bürokratlar ve Türkiye Gazeteciler Konfederasyonu temsilcilerinin katılımıyla çalışma grupları oluşturularak kanun teklifi hazırlanması ve mesleki standartlara kavuşarak ülkemize kazandırılmasını istiyoruz.”

ÇAVUŞOĞLU: “YEREL GAZETELERİN SORUNLARININ ÇÖZÜMÜYLE İLGİLİ HIZLI BİR ÇALIŞMA YAPMAMIZ GEREKİYOR.”

Ziyaretten duyduğu memnuniyeti dile getiren Başbakan Yardımcısı Hakan Çavuşoğlu ise “Sizlerin vereceği destek her şeyin üstünde. Görevimiz sebebiyle sizlerle çok yakın temasta olmamız gerekiyor. Hem Basın İlan Kurumunun hem de Basın Yayın ve Enformasyonun görev alanımda olması sebebiyle sizlerle istişare ederek sorunların çözümü ve geleceğe dair projelerde Türkiye’deki gazetecilerin ve basın kuruluşlarının çözümü için çalışacağız.  Basın İlan Kurumu bize yeni bağlandı. Sorunları inceliyoruz. Özellikle Anadolu’da yayın yapan yerel gazetelerin sorunlarının çözümüyle ilgili hızlı bir şekilde çalışma yapmamız gerekiyor. Resmi ilan ücretleriyle ilgili iki açıdan bakmak gerekiyor. Birincisi ilan ücret artışında  bu para ilan verenin cebinden çıkacak. Diğer taraftan da gazetecilerin ekonomik olarak rahatlaması. Dosyanızı da inceleyerek bu konu üzerinde çalışıp Sayın Başbakanımıza konuyu götüreceğim. Medyada kriterlerin olması zaruri bir ihtiyaç. Biz bu standartları getirmek için çalışacağız. İnternet yasasıyla ilgili de daha önce yapılan çalışmalara bende katılmıştım. Tıkanan noktalar olmuştu. Bu konuyu da tekrar ele alıp üzerinde çalışacağız” dedi.

İŞTE O RAPORDAN KESİTLER!

İşte Basın İlan Kurumu Genel Kurulu Anadolu Gazete Sahipleri Temsilcisi Mustafa Arslan’ın hazırladığı  ve mahalli basının içinde bulunduğu ekonomik güçlükler ve sorunları ele alan rapordan kesitler!

“Genelde yazılı basınımız özelde mahalli basınımızın içinde bulunduğu ekonomik duruma ilişkin bilgi vermek, resmi ilanlara ilişkin yaşanmakta olan sorunları aktarmak üzere bu çalışmaya dikkatlerinizi arz ediyorum. Deyim yerindeyse bir durum fotoğrafı göstermek istiyorum. Yazılı basınımızın içinde bulunduğu yapısal sorunları aşmak, tiraj, teknoloji, yenilikçilik alanlarında daha gerçekçi daha verimli hareket etmek televizyon, dijital mecralar ve açık hava reklamlık alanlarıyla ile karşı karşıya kaldığı dezavantajlı durumu aşmaya dönük stratejilere geliştirmesi gerektiği vakıadır. Kağıt gazeteler basılı nüshalarıyla birlikte haber portallerini de sinerji oluşturacak şekilde devreye almalı arka plan haberciliğiyle yorum sahasında kendini tahkim etmelidir. 

Bu tespitlerle birlikte gazetelerimizin vazgeçilemez bir kamu hizmeti yerine getirdiğinden hareketle varlıklarını sürdürme kurumsallaşmalarını temin ve özgür habercilik ortamını sağlamak üzere resmi ilan gelirleri üzerinden bir dizi tespit ve öneriyi ortaya koymak istiyoruz.

Özetle ifade etmek gerekirse gazetelerin özgürlükleriyle ekonomik özgürleri arasında doğrudan bir bağ bulunmaktadır. Son bir yılda girdilerin ciddi oranda artmış olmasına karşın gelirlerde azalma söz konusu olmuştur.

Yapısal sorunlarını aşamayan ekonomik olarak tıkanan gazetelerin kapanmakta olduğu gözlenmektedir.

Radyo ve televizyonların brüt reklam gelirlerinden alınan payın yüzde 1,5’e düşürülmesi AA abonelik ücretlerinin mahalli gazeteler yarıya indirilmesine karşın resmi ilan fiyat tarifesi henüz kabul edilmemiştir. Tarifenin kasım ayından önce belirlenmesi zaruridir.

Basın sektörü en kayıtlı sektörlerin başında yer almakta resmi ilan ve reklamlardan alınan ücretlerin hemen tamamı Basın İlan Komisyonu, KDV, gelir vergisi, sigorta olarak kamuya geri dönmektedir.

Yerel basın demokrasinin hayata geçmesinin en büyük amillerindendir.

Yerel gazetelerin siyaset, mahalli idareler, sivil toplum, bürokrasi ve üniversitelere verdiği haber desteği, reklam eş değerleri itibariyle resmi ilan gelirlerinden onlarca kat daha fazladır.

Mevzuata aykırı olmak üzere ilandan kaçınma, ilanları birleştirme, işleri bölme, tahtaya asma, ilanları küçültme, doğrudan alım vb. gibi yollarla resmi ilanlardan imtina edildiği gözlenmektedir. Bu hususta vakit geçirmeden tedbir alınması gerekmektedir.

Radyo-televizyonlar ile internet mecralarının yazılı basının ilan gelirleri üzerinden yürüttüğü tartışmalar yersizdir. Yapılması gereken, basının resmi ilan gelirlerinin korunarak arttırılması, radyo televizyonlar için yeni bir destek sisteminin kurulması, internete dönük düzenlemenin yapılarak destek ve denetlemenin gerçekleştirilmesidir.

Gazetecilik anayasada teminat altına alınmış tıpkı, ulaştırma, haberleşme, eğitim gibi bir kamu görevidir.

Haber verme temel işlevinin yanı sıra Bilgilendirme, Eğitme, Kültür aktarımı, Hoşça vakit geçirme, Denetleme, Karar verme süreçlerine katkı, Fikir üretme, Yol gösterme gibi son derece önemli görevleri yerine getirmektedir.

Buna ilaveten yerel demokrasinin hayata geçmesi, yerel kahramanların üretilmesi, sivil toplumun işlerlik kazanması, üniversite ve bürokrasinin toplumla buluşması, markalar üretilmesi, şehirlerin haklarının savunulması, genç kalemlerin yetişmesi, yetişmiş kalemlerin kendini ifade alanı bulması, halk edebiyatının gelişimi vb. vazgeçilmez değerdeki hizmetlerde mahalli basın tarafından yerine getirilmektedir.

Bu çalışmada yukarıda eksikleri birlikte ifade edilen görevlerin kamu yararına icrasına devam etme konusunda tıkanıklar yaşamakta olan mahalli gazetelerimizin son durumları hakkında bilgi verilmektedir.

Kanaatimce basın özgürlüğünün hatta geçebilmesinin temel şartı ekonomik özgürlüktür. Her bireyin dünya görüşü olmasının doğal olduğu gibi, her gazetenin de kendine göre bir yayın politikası olması da tabidir. Bu politikanın herhangi bir düşünce ile örtüşüyor olması da kabul edilebilir. Ancak herhangi siyasi, ideolojik, ekonomik grubun mutlak kontrolünde yer alan bir yayın kuruluşunun toplum yarına işler üretmesini beklemek oldukça güçtür. Deyim yerindeyse kirpi mesafesini korumayan basın kuruluşlarının görevleri açısından faaliyetleri çokta anlamlı değildir.

Basın İlan Kurumu mevzuatı çerçevesinde verilmekte olan resmi ilan ve reklamlar özellikle mahalli basının ekonomik özgürlüğünde vazgeçilmez kaynakların hemen başında yer almakta en basitinden ise can suyu görevini yerine getirmektedir.

İçinde bulunduğumuz yıl itibariyle halen Bakanlar Kurulunca resmi ilan fiyat tarifesinin sütün-cm birim fiyatlarının değiştirilmemiş olması özellikle mahalli gazetelerimiz açısından ciddi bir kayıp olarak gözükmektedir.

Son yıllarda resmi ilanlara ilişkin olumlu ve olumsuz gelişmelerle mevzuata aykırı olarak ilandan kaçınma yöntemleri, ek kaynak imkanlarının harekete geçilmesi ihtiyacı, son 1 yılda girdilerdeki artışlar, ekonomik nedenlerle yaşanan gazete birleşmeleri, yayınlama hakkından feragat eden gazeteler, resmi ilan fiyat tarifesi kabul görseydi 6 aylık gerçekleşmeler açısından değerlendirme, yıllar itibariyle İstanbul ili ile kurum şubesi olan iller ve valilik görev alanında resmi ilanların oranlarındaki değişmeler, örnek illeri itibariyle mahalli yönetici ve siyasilerin yerel ve yaygın gazetelerde yer aldıkları haber sayılarının değerlendirilmesi, reklam eş değerleri itibariyle haberlerin resmi ilan değerleriyle karşılaştırılması, resmi ilan gelirleriyle kamuya dönüş konusunda değerlendirme, gazete işletmelerinin yaşlarıyla diğer işletmelerin yaşları arasında karşılaştırma ve sonuç-talep bölümleri çalışmayı şekillendirmektedir.”