BACALARDA TEMİZLİK DÖNEMİ BAŞLADI!

Nevin Özbakan

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı sonbahar ve kış mevsiminin korkulu rüyası olan soba zehirlenmesine karşı kolları sıvadı. Çevre ve Şehircilik İl Müdürü Ali Özcan bu kapsamda Bakanlık Müsteşarı Prof. Dr. Mustafa Öztürk tarafından rehber kitapçık hazırlandığını söyledi. Özcan, “Soba ve baca kaynaklı zehirlenmeleri ve yangınları engellemek, can ve mal kayıplarının önüne geçmek için rehber kitapçıktaki hususlar da göz önünde bulundurulması önem arz etmektedir” dedi.

Yaz mevsiminin yavaş yavaş geride kalırken Çevre ve Şehircilik Bakanlığı sonbahar ve kış mevsiminin korkulu rüyası olan soba zehirlenmesine karşı kolları sıvadı. Bu kapsamda Bakanlık Müsteşarı Prof. Dr. Mustafa Öztürk tarafından rehber kitapçık hazırlandığını ifade eden Çevre ve Şehircilik İl Müdürü Ali Özcan, “Kış aylarında özellikle soba ve baca kaynaklı zehirlenmeleri ve yangınları engellemek için bazı tedbirlerin alınması gerekmektedir. Tekniğine uygun soba kurulumu ve baca temizliği başta yer alan tedbirlerden sayılabilir. Bu kapsamda Müsteşarımız Prof. Dr. Mustafa Öztürk’ün hazırlamış olduğu; Çevre ve Şehircilik Kütüphanesi ve TÜÇEV Web Sayfasından edinebileceğiniz rehber kitapçıkta konuyla ilgili uyarılar ve alınması gereken önlemler yer almaktadır. Özellikle soba ve baca kaynaklı zehirlenmeleri ve yangınları engellemek, can ve mal kayıplarının önüne geçmek için rehber kitapçıktaki hususlar da göz önünde bulundurulması önem arz etmektedir” dedi.

İŞTE O KİTAPÇIK!

İşte! Soba bacalarla ilgili talimatlardan yanlış baca uygulamalarına, baca başlığından bacaların temizlenmesine kadar bilinmesi gereken her şeyin içinde yer aldığı o kitapçık!

Temizlenmeyen bacalar sessiz ölüme neden olur. Bacalar temizlenmediğinden maliyeti oldukça yüksek konutlar yanarak yok olup gitmektedir. Yılda en az bir defa bacaların temizlenmesi gereklidir. Temizlenmemiş ve doğru kurulmamış bacalardan dolayı özellikle rüzgarlı havalarda baca tepmesi dediğimiz olaylar sık aralıklarla meydana gelmektedir.

EN UYGUN ZAMAN HAZİRAN VE EYLÜL

Bacalar temizlenmediği ve yakıcılar tekniğine uygun şekilde kurulmadığı zaman yakıtlar eksik ve verimsiz yanmaktadır. Eksik yanma sonucu oluşan gazlar ve partikül maddeler bacaya yapışarak tıkanmalara neden olmaktadır. Böylece her yıl onlarca kişi evlerinde zehirlenmekte ve hatta hayatlarını kaybetmektedirler. Baca temizliği için Türkiye’de en uygun zaman Haziran ve Eylül aylarıdır. Bacalarda mutlaka baca başlığı olmalıdır. Aksi durumda rüzgarlı havalarda zararlı ve zehirli gazlar teperek zehirlenmelere neden olur. Bacalar yalıtımlı olmalıdır. Yalıtılmamış bacalar hızlı şekilde soğur. Soğuyan bacada gaz içindeki nem yoğunlaşarak duvarlarda lekelenmelere neden olur. Baca çekişi ve yanma verimliliği düşer. Zehirlenmelerin ana sebeplerinden biri de sobaların ve şofbenlerin doğru şekilde doğru yere kurulmamasıdır. Soba, kombi ve şofben kurarken nelere dikkat edileceği detaylı bir şekilde anlatılmalıdır. Borularla ilgili gerekli kurallar öğretilmelidir.

SOBA KURMADAN ÖNCE BORULAR VE BACALAR MUTLAKA TEMİZLENMELİ

Bacaların kurum bağlaması baca çapının küçülmesine ve soba yanma verimliliğinin düşmesine neden olur. Soba kurmadan önce borular ve bacalar mutlaka temizlenmelidir. Baca yüksekliğinin yeterli olması, baca çekişini iyileştireceğinden etkili baca yüksekliği tek katlı binalarda ve çok katlı binaların en üst katında, en az 3,5 metre ve en fazla 5 metre yüksekliğe sahip olmalıdır. Bacanın çatıdan itibaren yüksekliği en az 1 metre olmalıdır. Çevresindeki engellerden etkilenmemesi için bacaların çatının en tepe noktasından itibaren yüksekliği en az 50 - 80 cm olmalıdır. Baca çevresinde türbülans oluşmaması için baca herhangi bir engelden (yüksek bina, ağaç gibi) en az 6 m uzakta olmalıdır Duman gazlarının akış hızının her noktada aynı olması için bacaların kesit alanı her noktada aynı olmalıdır. Baca çapının en az 13 cm olması tavsiye edilir. Duman gazının soğuyarak ağırlaşması ve baca çekişinin kötüleşmesini önlemek için bacanın geçtiği duvarın et kalınlığı en az 10 cm olmalıdır. Baca gazının soğuyarak sızmasını önlemek için baca üzerinde yarık ve çatlak olmamalıdır. Baca iç yüzeyi pürüzsüz olmalıdır. Baca gazının soğuyarak ağırlaşmasını ve baca tepmesini önlemek için soba borusu pencere veya duvar delinerek uzatılmamalı, uzatılmışsa hava ile temasta olan kısımlar mutlaka yalıtılmalıdır.

MUTLAKA BACA BAŞLIĞI OLMALI

Rüzgarlı havalarda baca tepmesini, yağmur suyunun baca içini ıslatmasını ve kuşların kirletmesini önlemek için; bacada baca başlığı olmalıdır. Odanın hızla soğumasını ve baca çekişinin kötüleşmesini önlemek için sobanın kurulu olduğu odadaki pencere ve kapının kırık camları tamir edilmelidir. Dumanın soğuyarak oda içine sızmasını önlemek ve ısınan sıcak havayı dışarı atmamak için kapı ve pencere çerçevesi ile duvar arasında yarık, çatlak, boşluk olmamalı, varsa dışarıdan sızdırmaz olması sağlanmalıdır. Isınan sıcak havayı dışarıya atmamak için çerçeve/kanat arası hava sızdırmaz olarak yapılmalıdır. Geceleri sobanın kısık yakılmasından ve cam kenarlarındaki hava kaçaklarından dolayı oda hızla soğumaktadır. Bu yüzden kaçaklar tamir edilmelidir. Duvarlarda yarık, çatlak varsa kış gelmeden önce mutlaka dışarıdan tamir edilmelidir. Beton bloklar, sıcaklık değişiminden etkilendiğinden, beton olan dairenin çatısı hava ile doğrudan temas halinde ise mutlaka yalıtılmalıdır. Bunlara uymayan dairelerde, binalarda ve işyerlerinde kışın her an yangın çıkabilir ve zehirlenme hadiseleri yaşanabilir.

ZEHİRLENMENİN İLK BELİRTİSİ BAŞ DÖNMESİ VE BAŞ AĞRISI

Karbonmonoksit gazına maruz kalındığında baş dönmesi ve baş ağrısı ile başlayan ilk belirtiler,
sinyaller görülür. Oran yüzde 50’ye çıktığında bilinç kaybı, yüzde 60-70 civarında ise ölüm
gerçekleşir. Ciddi düzeyli karbonmonoksit zehirlenmeleri; Sersemlik, kusma, kas koordinasyonunun kaybolması, bilinç kaybı ve ölümle sonuçlanır. Akut karbonmonoksit zehirlenme belirtileri; Huzursuzluk, yorgunluk hissi ve nezle hali, şiddetli baş ağrısı, baş dönmesi, unutkanlık, bulantı-kusma,  karın ağrısı, göğüs ağrısı ve çarpıntı, uyuşukluk ve uyuklama, zihin karışıklığı, dikkat bozukluğu, depresyon hali, hareketsizlik, halüsinasyon ve konfobülasyon, aşırı huzursuzluk ve gerilim içinde olma, görme kaybı, dışkı ve idrar tutamama, bayılma ve nöbet geçirme, koma, solunumun durması ve ölüm ile sonuçlanır.

PENCERE VEYA DUVAR DELEREK BACA YAPILMAMALI

Karbonmonoksit zehirlenmelerinin yaşandığı evler incelendiğinde soba borularının direk camdan ya da duvarı delerek oluşturulduğu gözlemlenmiştir. Pencere veya duvar delinerek soba borusundan baca oluşturulmuşsa bu tür bacalarda yükselen gazlar meteorolojik şartlardan etkilenir. Bu durumda dışarıdan gelen rüzgar, baca gazını baskılayarak kolayca içeri göndermekte ve bu durum zehirlenmelere yol açmaktadır. Zehirlenmeler bu gibi yanlışlardan kaynaklanmaktadır. Sobalı evlerde mutlaka çatıya yapılmış en az 100 -150 cm yükseklikte bir baca sisteminin olması, bacanın üstünün yağmur 9 ve kardan tıkanmaması için baca başlığı olması ve bacanın dört tarafından havadar olması şarttır. Baca gazının hızlı şekilde soğumasını önlenmek için baca dışardan yalıtılmalı veya baca duvarı et kalınlığı en az 10 cm olmalıdır.

BACANIN SICAK (ILIK) TUTULMASI GEREKİYOR

Bacada iyi bir çekiş için bacanın sıcak (ılık) tutulması gerekir. Yalıtımsız veya duvar delinerek inşa edilmiş bacalar çevresel şartlardan fazlaca etkilenir ve soğur. Baca içinde soğuyan gazlar bacada daha çok kurum ve kreosote oluşur. Bacanın içini kurum ve kreosote kaplar. Kreosote kolay tutuşan bir maddedir. Bu durum bacanın daralmasına ve tıkanmasına neden olur. Daralan 10 veya tıkanan bacanın daha sık aralıklarla temizlenmesi gerekir. Dolayısıyla daralan bacada baca gazı yükselmek yerine aşağı doğru akar. Bacasında yeterli çekişi olmayan sobaları tutuşturmak oldukça zordur. Yanma yavaş ve verimsiz olur. Baca gazı devamlı dumanlı olur. Sobada devamlı eksik yanma olur.  Pencere veya duman delinerek baca oluşturulmuşsa delinen kısımda mutlaka hava sızdırmazlığı temin edilmelidir.

ETKİLİ BACA YÜKSEKLİĞİ

Sobalarda verimli bir yanma için etkili baca yeterli yüksekliğe sahip olmalıdır. Uzun baca kısa bacadan daha iyi gaz çekişi yapar. Etkili baca yüksekliği arttıkça baca çekim gücü de artar. Yeterli yükseklikte olmayan bacalarda iyi bir baca çekişi ve sobada yanma için yeterli miktarda havayı elde etmek zordur. Bacada hem yoğuşmayı önlemek, hem de yeterli baca çekim gücünü elde etmek için etkili baca yüksekliği en az 3,5 metre, en fazla 5 metre olmalıdır. Yangın emniyeti için bacaları çatının en yüksek mahyasından en az 50 - 80 cm yükseklikte yaparak, yüksek yapıların (bina ve ağaç gibi) baca üzerine etkisi en aza indirilebilir.

BACA BAŞLIĞININ ÖNEMİ

Baca başlığı, bacaya ait olmayan nesnelerin bacaya girmesini önlemek ve rüzgarın etkisini azaltmak için basit ama hayati bir öneme sahiptir. Başlığın olmadığı bacaları kuşların kirletmesi ve ölmesi tıkanıklığa neden olur. Tıkanan bacalarda yanma esnasında oluşan kirli gazlar doğrudan doğruya evinize sızar ve karbon monoksit zehirlenmesi gibi ölümcül sonuçlara neden olabilir. Bacalara yağmur suyunun sızmasını, kuşların ve haşerelerin girmesini önlemek ve rüzgarın bacalar üzerine etkisini azaltmak için bacalarda başlık kullanılmalıdır.

YÜKSEK ENGELLERİN BACA ÜZERİNE ETKİSİ

Bir binanın çevresi yüksek yapı veya ağaçlar gibi engellerle çevrili ise hafif veya şiddetli rüzgarlı havalarda baca tepesinde sık sık alçak basınç veya türbülans meydana gelir. Bu tür konutların çevresindeki basınç, yüksek yapıların veya ağaçların tepesindeki basınçtan düşük olduğundan, hava akışı alçak binaya doğrudur. Yüksek binalarla çevrili alçak binanın bacasından yanma sonucu gaz yükselişi her zaman zor olur. Bu tür binalarda baca çekim gücü düşüktür. Bu tür dairelerde zehirlenmeler sık olur. Dolayısıyla bacaların yüksek yapılar, ağaçlar gibi engellerden etkilenmemesi için bunların kaplama alanı dışında yani yakın engellerden en az 6 metre uzakta olmalıdır. Bacanın etkili yüksekliği ise en az 5 metre olmalıdır. Bacada baca başlığı kullanılmalıdır.

SOBA BORUNUN BACAYA FAZLA SOKULMASININ ZARARLARI

Soba borusu bacaya fazla sokulmamalıdır. Soba borusu bacanın kesit alanını daraltmamalıdır. Daraltılmış bacalarda baca gazı akışı zorlaşır. Dolayısıyla baca çekişi ve yakıtın yanma verimi düşer. Daralan bacalarda sobaya yeterli hava temini güçleştiğinden yakma ve yanma zorlaşır. Eksik yanmadan dolayı baca içinde kurum ve is miktarı artar. Bu durum soba borusu ve baca üzerinde tıkanmaya neden olur. Özellikle geceleri ve rüzgarlı havalarda baca tepmesi ve oda içinde duman sık görülür Dumanın geri tepmesini önlemek için bacaların en üst noktasının, çatının en üst noktasından 1 metre daha yüksekte olması sağlanmalı ve baca başlığı mutlaka takılmalıdır.

SOBANIN EV İÇİNE YERLEŞTİRİLMESİ

TSE belgeli, sızdırmaz ve uçucusu yüzde 7 üzerinde olan kömürler için üstten yakmalı soba oda içine kurulurken dikey boru arka ve yan duvarlardan 96 - 150 cm uzakta olmalıdır. Fazla dirsekten kaçınılmalı ve zorunlu olmadıkça ikiden fazla dirsek kullanılmamalıdır. Yatay borular bacaya doğru yüzde 10 eğimle yükseltilmelidir. Baca gazı sızıntısını önlemek için sobanın dirsek ve boru ekleme yerleri ile baca giriş ağzı hava sızdırmasız olmalı, boru ve baca üzerinde herhangi yarık veya çatlak olmamalıdır. Soba ısısından daha fazla faydalanmak için sobaya takılan dirsek üzerine mutlaka cimri adı verilen soba borusu takılmalıdır. Gaz sızıntısından minimum etkilenmek için sobadan en az bir metre uzakta oturulmalıdır. Soba yakınına yanıcı ve parlayıcı malzeme konmamalıdır. Yanıcı ve parlayıcı malzemeler soba ve ısıtıcıdan en az 150 cm uzakta olmalıdır. Aksi durumda yangın çıkma ihtimali çok yüksektir. Sobanın en az 50 cm yakınında ısının dağılmasını engelleyici bir malzeme ve eşya olmamalıdır.

SOBANIN KURULU OLDUĞU ODADA YATILMAYINIZ!

Sobanın kurulu olduğu odada yatılmamalıdır. Yatılmak zorunda ise soba sönmüş olmalıdır. Kişinin başı sobadan en az 150 cm uzakta kapıya yakın olmalıdır. Kapı hafifçe açık tutulmalıdır. Kapı ve pencere sıkı şekilde kapatıldığında yanmakta olan sobaya yeterli hava giremez. Yeterli havanın temin edilememesi eksik yanmaya neden olur. Özellikle ülkemizde çoğu aile gece saatlerinde odanın kapısını ve penceresini sıkı şekilde kapatır. Odada yeterli hava olmadığı zaman sobadaki yanma yavaşlar, bacadan çıkan gaz miktarı azalır ve rüzgarlı havalarda baca gazı sızarak oda içine dolar ve zehirlenmelere neden olur. Yatarken yanmakta olan “kömür koru” üzerine kesinlikle taze kömür atılmamalıdır. Sönmekte olan sobaya asla tutuşması güç yakıtlar konulmamalı, yakıt yavaş yavaş ilave edilmelidir. Sobanın, kombinin ve şofbenin kurulu olduğu odalara en az bir karbon monoksit alarm sistemi, detektörü taktırılması zorunlu olmalıdır.

BACALARI TEMİZLEMENİN ÖNEMİ

Soba kurulmadan önce baca kontrolü için bacanın içinde çakmak yakılarak alevle bacanın kirli olup olmadığı kontrol edilebilir. Baca eğer ateşi (alevi) çekiyorsa baca kullanılmaya uygundur. Eğer alev hemen sönüyorsa ve çekmiyorsa hava sirkülasyonunda bir sıkıntı var ve baca kirlenmiş demektir. Bu durumda mutlaka bacaların temizlenmesi gereklidir. Baca temizlenmediği zaman soba içine yanma için yeterli hava giremez. Böylece yanma yavaşlar, yanma verimliliği düşer ve eksik yanma, dumanlı yanma gerçekleşir. Hafif veya şiddetli rüzgarlı havalarda sık sık baca tepmesi ve oda içinde duman olur. Baca içinde 6 mm kalınlıkta kurum biriktiğinde baca temizlenmelidir. Bacalar mutlaka yılda bir defa temizlenmelidir. Baca temizliğini ve bakımını Ağustos veya Eylül aylarında mutlaka yaptırınız. Temizlenmiş baca yanmayı iyileştirir, eksik yanmayı, oda içinde karbon monoksit oluşumunu ve baca gazı koku problemini önler.

BACA TEMİZLEME ESASLARI
 

Standart Baca Temizleme: Standart baca temizlemede baca iç yüzeyi fırça kullanılarak temizlenir. Güçlü, iyi filtre edilen vakumlu aletle eve girmesi muhtemel kurum ve kreosote gibi maddeler emilir. Bu tür temizleme kurum temizliği için etkilidir. Kreosote tortuları temizliği için normaldir. Baca içindeki sır (cila) tortularını bu metotla temizlemek pek mümkün değildir.
 

Mekanik Temizleme: Mekanik temizlemede, tel fırçalar veya elektrik motoru ile hızla döner özel zincirle kullanılır. Mekanik temizleme sert kreosoteleri veya sır (cila) tortuları temizlemek için sık sık kullanılır. Mekanik temizleme profesyonel baca temizleme ekipleri tarafından kullanılır. Mekanik aletlerin uygun kullanılmaması çalışanlara ve bacaya zarar verir.
 

Kimyasal Temizleme: Baca temizleyicileri; mekanik temizleme yerine mekanik temizleme ile birlikte kimyasal temizlemeyi yapabilir. Spesifik kimyasallarla kreosote ve cila (sır) yoğun depositesi gevşetilerek çözünür hale geçirilir. Kimyasal temizleme, eğitimli profesyonel temizleyiciler tarafından kullanılmalıdır. Evinizi ve ailenizi güvenli tutmak için; Bacanızı düzenli olarak temizletin, standartlara uygun, üstten yakmalı soba kullanımına özen gösterin, sobanızı tekniğine uygun olarak kurun, standartlara uygun kömür temin edin.

SOBADA YAKILMASI YASAK MADDELER

Sobada lastik, plastik, boya, petrokok, araba lastiği, asfalt ve tıbbi atık gibi çöplerin yakılması önlenmelidir. Yanmakta olan sobada kesinlikle çöp yakılmamalıdır. Aşırı nemli kömür veya odun kullanılmadan önce kurutulmalıdır. Ağaç kesildikten en az 6 ay sonra ısınmada yakıt olarak kullanılabilir. Benzer şekilde yüksek nemli kömürlerinde kullanılmasından kaçınılmalıdır. Nemli odun ve kömür ısınma amaçlı kullanıldığı zaman yakıt içindeki nemi buharlaştırmak gereklidir. Bu enerji ısınma için kullanılmaz. Aşırı doldurulan sobanın duman yolu daralacağı, soba içinde düzensiz ısı dağılımı nedeniyle baca çekişi zayıflayacağı için soba yakılırken aşırı doldurulmamasına dikkat edilmelidir. Kullanılan yakıtın standartlara uygunluğu kontrol edilmeli, izin belgesi olmayan satıcılardan kömür alınmamalıdır. Oluşan renksiz, kokusuz ve tatsız karbonmonoksit gazı yukarıda sıralanan nedenlerden dolayı oda içine sızarsa zehirlenmelere neden olur

ZEHİRLENME HİSSEDİLDİĞİNDE KAPI VE PENCERELER AÇILMALI

 Karbonmonoksit zehirlenmesi hissedildiği zaman derhal kapı ve pencereler açılmalıdır. Oda içine taze hava girmesi sağlanmalıdır. Özellikle sobanın kurulu olduğu odada yatıldığı zaman dalgınlık, mide bulantısı, yorgunluk hissi, nefes darlığı, kalp çarpıntısı ve halsizlik, baş dönmesi ve baş ağrısı hissedilmediği için geceleri uyku esnasında daha fazla ölüm olayı gerçekleşmektedir.

LODOSLU  HAVALARIN BACALAR ÜZERİNE ETKİSİ

Lodoslu kış aylarında hava sıcaklığının artması ile hava sıcaklığı baca gazı sıcaklığına yaklaşır. Bunun sonucu bacanın çekim gücü düşer ve baca gazı soba veya boruların üzerindeki boşluklardan ve çatlaklardan çıkmaya çalışır. Bu da oda içinde duman oluşturur. Rüzgarlı günlerde rüzgar hızı baca gazı hızından daha yüksek olabilir. Bu durumda sık sık baca tepmesi meydana gelir. Soba zehirlenmelerini önlemek için önceden rüzgarlı günler halka duyurulmalıdır. Yatmadan önce herkesin sobasını söndürmesi istenmelidir. Sobayı söndürmek için kesinlikle yanmakta olan kor içine su dökülmemelidir. Bu durumda çok zehirli gazlar oluşur. Sobanın kurulu olduğu odada uyunduğu zaman özellikle rüzgarlı günlerde soba ve borudan sızan gazlar zehirlenmelere neden olabilir. Bu odalar her gün saat 10 -12 arası ortalama 2 saat havalandırılmalıdır.