İYOT YETERSİZLİĞİNE DİKKAT!

Nevin Özbakan

Sağlık il Müdürü ve Halk Sağlığı Müdür Vekili Dr. Dursun Koç, İyot Yetersizliği Hastalıkları Haftası dolayısıyla basın açıklamasında bulundu. Tuz kullanımında iyotlu tuz tercih edilmesi gerektiğini ifade eden Dursun, ülkemizde iyot yetersizliği hastalıkları ve bu hastalıkların yol açtığı sağlık problemlerinin önemli bir halk sağlığı sorunu olduğunu söyledi.
Sağlık il Müdürü ve Halk Sağlığı Müdür Vekili Dr. Dursun Koç, İyot Yetersizliği Hastalıkları Haftası dolayısıyla basın açıklamasında bulundu. Ülkemizde iyot yetersizliği hastalıkları ve bu hastalıkların yol açtığı sağlık problemlerinin önemli bir halk sağlığı sorunu olduğunu ifade eden Dursun, "Yaşam kalitesini olumsuz etkileyen, anne ve çocuk ölümlerine yol açabilen sağlık problemlerinin çözümüne ve toplumun bu konuda bilinçlendirilmesine yönelik olarak çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmalardan biri de ülkemiz için önemli bir halk sağlığı sorunu olan iyot yetersizliği hastalıkları ve bu hastalıkların yol açtığı sağlık problemlerinin önlenmesidir" dedi.
"ÖNLENEBİLİR ZEKA GERİLİĞİNİN ÖNDE GELEN NEDENLERİNDEN BİRİSİ"
İyot eksikliği önlenebilir zeka geriliğinin önde gelen nedenlerinden birisi olduğunu dile getiren Dursun şöyle devam etti:
"İyot eksikliği önlenebilir zeka geriliğinin önde gelen nedenlerinden birisidir. İyot yetersizliğinin en olumsuz ve yıkıcı etkilerinin gözlendiği risk grupları; doğurganlık çağındaki kadınlar, gebeler, bebekler ve çocuklardır. Bebek ve çocuklarda; büyüme ve gelişme geriliği, zeka düzeyinin akranlarına göre daha düşük olması, öğrenme yeteneği ve okul başarısında azalma, gebelerde düşük ve ölü doğum riskinde artma ve her yaşta guatr, iyot yetersizliğinin oluşturduğu önemli sağlık problemlerindendir.
"ÖNEMLİ BİR HALK SAĞLIĞI SORUNU"
Ülkemizde de önemli bir halk sağlığı sorunu olan iyot yetersizliği hastalıklarının önlenmesine yönelik olarak, 1994 yılından beri "İyot Yetersizliği Hastalıklarının Önlenmesi ve Tuzun İyotlanması Programı" yürütülmektedir. 1998 yılında hazırlanan tuz tebliği ile tüm sofra tuzlarının iyot ile zenginleştirilmesi sağlanmıştır. 2013/48 Türk Gıda Kodeksi Tuz Tebliği son yayınlanan tebliğdir. Bu tebliğe göre sofra tuzu: Doğrudan son tüketiciye sunulan, ince öğütülmüş, iyotla zenginleştirilmiş, rafine edilmiş veya edilmemiş işlenmiş tuzu tanımlamaktadır. Sofra tuzuna 25-40 mg/kg oranında potasyum iyodat katılması zorunludur. İyot için belirlenmiş üst limit + 3 mg/kg farklılık gösterebilir ve iyot tüketmemesi gereken kişiler için iyotsuz sofra tuzu üretimi yapılabilir tebliğde yer almaktadır. Iyotlu tuzun doğru şekilde kullanımı da toplumda bilinmelidir. İyotlu tuz yemek piştikten sonra eklenmeli, ısı, ışık ve nemden uzak olacak şekilde ağzı kapaklı ışık geçirmeyen kaplarda saklanmalıdır.
İYOTLU TUZ TÜKETİMİ ARTTI
Program kapsamında, tuz firmalarının konuya ilgisinin, duyarlılığının arttırılması çalışmaları, halk eğitimi, toplumun konu ile bilgilendirilmesi, ilgili sektör personeli ile sağlık personeli eğitimleri ve yasal düzenlemeler, izleme ve denetimler ile iyotlu tuz kullanımında artış sağlanmıştır. İyotlu tuz tüketim oranındaki yüzde 18'lerden yüzde 85'lere ulaşan artışla beraber büyük başarı elde edilmiştir. Kırsal alanda hane halkının yüzde 71,5'u iyotlu tuz kullanırken, kentlerde bu oran yüzde 90'a çıkmaktadır. Bu sonuçlar dünyada söz konusu programı uygulayan ülkeler içinde başarı sıralamasında ön sıralarda yer almamıza neden olmuştur. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Endokrin ve Metabolizma Hastalıkları Bilim Dalı ve Sağlık Bakanlığı işbirliğinde gerçekleştirilen "Türkiye'de 20 il'de okul çağı çocuklarının iyot durumu ve guatr prevalansı, 1997-1999, 2002-2003 ve 2007" araştırmasına göre 2002 yılında 75mcg/lt olan idrar median iyot düzeyi, 2007 yılında 130mcg/lt'ye yükselmiştir.
AMAÇ İYOTLU TUZ KULLANIMIN DEVAM ETMESİ
İyodun önemini topluma daha çarpıcı ve etkili yöntemlerle aktarmak, ülkemizde iyotlu tuz kullanımını tüm topluma yaygınlaştırmak, toplum bilinci oluşturmak ve 81 il bazında konuyu gündeme getirmek amacı ile Haziran ayının ilk haftası (1-7 Haziran) İyot Yetersizliği Hastalıklarının Önlenmesi Haftası olarak belirlenmiştir. Hafta boyunca tüm illerimizde halka yönelik çeşitli etkinliklerle halkımıza bilgilendirme ve farkındalık ile konunun önemi aktarılmaktadır. Bu çalışmalarla iyotlu tuz kullanımında elde edilen başarının devam etmesi amaçlanmaktadır.
İYOTLU TUZU TERCİH EDİN!
Tuz kullanımı ile önerilen miktarlar dikkate alınarak tuz kullanımında iyotlu tuz tercih edilmesine ve iyotlu tuzun doğru şekilde bilinmesi ve uygulanmasına dikkat edilmelidir. İyot eksikliğine bağlı oluşabilecek sağlık sorunlarının önlenmesi için ilgili tüm birimleri doğru bilgilerin paylaşımı ve işbirliğine davet ediyoruz."
Peki iyot eksikliği ne? Belirtileri neler? Hangi hastalıklara neden oluyor? Nasıl tedavi ediliyor? İşte bu soruların cevabı!
130 ÜLKENİN SAĞLIK SORUNU
Dünyada 130 ülkede önemli bir sağlık sorunu olan iyot yetersizliği, çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği, yetişkinlerde guatr hatta meme kanseri gibi ciddi problemlere yol açabiliyor. İyot eksikliği, anne karnından itibaren yaşamın tüm dönemlerinde ciddi sorunlara neden olabiliyor. İyot eksikliği vücutta erken dönemde hiçbir belirti göstermezken ilerleyen dönemde, tiroit bezinin büyümesine yani guatr hastalığına ve tiroit hormonu üretiminin azalmasına (hipotiroidizme) neden oluyor. İyot, insan vücudunda başta beyin olmak üzere tüm organların düzenli büyümesi, gelişmesi için gerekli hormonların yapımında önemli bir element. İyot yetersizliği pek çok ülkede sosyal ve ekonomik gelişme için tehlike oluşturmakta. Yaklaşık olarak 1,5 milyar kişi iyot yetersizliğinin olduğu riskli bölgelerde yaşamakta.
VÜCUDUN GÜNLÜK İYOT İHTİYACI NE KADAR?
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından belirlenen günlük iyot ihtiyaçları: 0-5 yaş arasında: 90 mikrogram/gün, 6-12 yaş arasında: 120 mikrogram/gün, genç erişkinlerde ve erişkinlerde:150 mikrogram/gün, hamilelerde ve emzirme sırasında: 200 mikrogram/gün, günlük ihtiyaç hamilelerde 1,5, emziren annelerde ise 2 kat artmaktadır.
İYOT EKSİKLİĞİNİN BELİRTİLERİ
İyot eksikliği erken evrede belirti vermezken hipotiroidiye yol açtıktan sonraki iyot eksikliği belirtileri; halsizlik, cilt kuruluğu, saç dökülmesi, ciltte kalınlaşma, kabızlık, soğuğa tahammülsüzlük, adet düzensizlikleri, saç ve tırnaklarda kırılma, kilo artışı, unutkanlık, konsantrasyon güçlüğü, depresyon, duygu durumunda dalgalanmalar, kalp ve akciğer yetersizliği gibi geniş bir şikayet yelpazesi, iyot eksikliğinin belirtileridir. Lahana, karnabahar, brüksel lahanası, şalgam, turp gibi içinde guatrojenler denen antitroit bileşikleri olan sebzeler tiroid bezinde iyot taşınmasını engelleyerek iyot yetersizliğinin oluşmasında etkili olabilir. Bunun için bu besinler iyot eksikliğine neden olmasın diye dengeli tüketilmelidir.
HAMİLELİK VE EMZİRME DÖNEMİNDE İYOT EKSİKLİĞİ ÇOK RİSKLİ
İyot eksikliğinin gebe ve emziren kadınlarda daha ciddi sorunlara yol açabileceğine dikkat çeken Dr. Yalın, "Gebelerde iyot ihtiyacı artar. Eğer anne adayında ciddi iyot eksikliği varsa; düşük, erken doğum, doğumsal anomaliler ve yeni doğanda hipotiroidi görülebilir. Ayrıca annesinde iyot yetersizliği olan yeni doğan bebeklerde zekâ geriliği, işitme ve konuşma bozukluğu ile gelişme geriliği riski vardır. Büyük çocuklarda iyot yetersizliği; zihinsel gelişmede geriliğe ve IQ'da azalmaya yol açar. Doğurganlık çağındaki kadınlarda ise ciddi iyot eksikliği kısırlığa neden olabilir. İyot eksikliği için en kritik dönem beyin gelişiminin büyük oranda tamamlandığı gebeliğin ikinci üç ayı ile üç yaş aralığıdır" diyor.
İYOT EKSİKLİĞİNİN NEDEN OLDUĞU HASTALIKLAR
İyot eksikliğinde; ödem, üşüme, kilo alma, kronik yorgunluk, gebe kalmakta güçlük, entelektüel beceri ve kapasitede azalma, sık hasta olmaya neden olabileceği gibi iyot eksikliğinin meme kanseri ile de ilişkili olabileceği gösterilmiştir. Yeterli alınmasına rağmen idrarda yapılan ölçümlerde iyot düşükse ve buna diğer vitamin ve minerallerin eksikliği de ekleniyorsa gluten intoleransı, bağırsak flora bozukluğu gibi emilim ile ilgili problemleri işaret edebilir.
İYOT YETERSİZLİĞİNE BAĞLI GUATR
Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, ortalama günlük ihtiyaç olan 150 mikrogram iyot yeterince alınamadığı için 740 milyon insanın guatr, dünya nüfusunun yüzde 54' nün ise iyot yetersizliği hastalıklarından etkilenmektedir. Ülkemizde de iyot yetersizliğine bağlı guatr önemli bir sağlık problemidir.
ÖNLENEBİLİR ZİHİNSEL GERİLİĞİN BAŞLICA NEDENİ İYOT EKSİKLİĞİ
İyot eksikliği; çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği, zeka düzeyinin yaşıtlara göre düşük olması, öğrenme güçlüğü ve okul başarısında azalma gibi sorunları da beraberinde getirebilmektedir. Son verilere göre her yıl doğan yaklaşık 40 milyon çocuk, annelerinin diyetinde yeterince iyot bulunmaması yüzünden farklı ölçülerde zihinsel geriliği riskiyle karşı karşıyadır.
İYOT EKSİKLİĞİ TEDAVİSİ
Doğal iyot içeren işlenmemiş deniz ve kaya tuzu en önemli iyot kaynağıdır. Süt ve süt ürünleri de iyot kaynağı besinlerdir. Organik süt ve süt ürünlerinde ilave yapılmadığı için iyot daha düşük olabilmektedir. Mevsimsel ve coğrafi farklılıklar da sütteki iyot miktarı üzerinde etkilidir. Bu genellikle kışın iki kat daha fazla olmaktadır. Isıl işlem ve pastörizasyon da sütteki iyot miktarını yüzde 25'e varan oranlarda düşürmektedir. Graves', Hashimoto tiroidi ve sıcak nodülü olan hastaların iyotlu tuz kullanmaları sakıncalıdır. Bu hastalar iyotsuz sofra tuzlarını kullanmalıdır.
İYOT HANGİ BESİNLERDE BULUNUR?
Başlıca iyot kaynağı iyotlu sofra tuzu. Bunun dışında deniz ürünleri, peynir ve yoğurt gibi süt ürünleri, yumurta ve sebzede de iyot miktarı yüksek. İyot miktarı meyvelerde ise düşük. Bitkisel ve hayvansal gıdaların iyot içeriği yetiştikleri topraktaki iyot miktarı ile orantılı. Öte yandan iyot fazlalığı tiroit nodülü ve tiroid bezinin fazla çalışan (hipertiroidi) bireylerde zararlı etkilere yol açabiliyor.
İYOT EKSİKLİĞİ NASIL GİDERİLİR?
İyot eksikliği iyotlu tuz tüketimi ile gideriliyor. Genel olarak 1 gram iyotlu tuzdaki iyot miktarı ortalama 70 mikrogram civarında. Yani vücudun, günlük iyot ihtiyacı 2 gram tuz ile karşılanabiliyor. İyotlu tuz tüketiminin sürekliliğin sağlanmasıyla iyot eksikliği riski bulunmaz ancak iyotlu tuz tüketimi bırakıldığı anda iyot eksikliği tekrar kendini gösteriyor. İyotlu tuz ambalajı içinde tüketilmeli ya da nemli olmayan serin ortamlarda, ışık, güneş ve hava görmeyen koyu renkli kapalı cam kaplarda saklanmalı ve kısa sürede tüketilecek şekilde az miktarda satın alınmalı.