ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI ÖLDÜREN BACALAR İÇİN ÇÖZÜM KİTAPÇIĞI HAZIRLATTI

Nihal Çınçın

Bartın Çevre ve Şehircilik İl Müdürü Ali Özcan, Kış aylarında özellikle soba ve baca kaynaklı zehirlenmeleri ve yangınları engellemek için bazı tedbirlerin alınması gerektiğinin vurgusunu yaptı.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Kış aylarında özellikle soba ve baca kaynaklı zehirlenmeleri ve yangınları engellemek, can ve mal kayıplarının önüne geçmek için kitapçık yaptı. “Öldüren Bacalar ve Çözümleri” başlıklı kitapçık Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. Mustafa Öztürk tarafından hazırlanan kitapçık Bartın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü resmi sitelerinden de yayınlanmaya başlandı. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. Mustafa Öztürk tarafından hazırlanan “Öldüren Bacalar ve Çözümleri” başlıklı kitapçıkla ilgili Bartın Çevre ve Şehircilik İl Müdürü Ali Özcan da basın açıklamasında bulundu.

ÖZCAN, “ ZEHİRLENMELERİ VE YANGINLARI ENGELLEMEK İÇİN TEDBİRLER ALINMASI GEREKİR!”

Kış aylarında özellikle soba ve baca kaynaklı zehirlenmeleri ve yangınları engellemek için bazı tedbirlerin alınması gerektiğinin vurgusunu yapan İl Müdürü Özcan, “Kış aylarında özellikle soba ve baca kaynaklı zehirlenmeleri ve yangınları engellemek için bazı tedbirlerin alınması gerekmektedir. Tekniğine uygun soba kurulumu ve baca temizliği başta yer alan tedbirlerden sayılabilir Bu kapsamda Müsteşarımız Prof. Dr. Mustafa Öztürk'ün hazırlamış olduğu; Çevre ve Şehircilik Kütüphanesi ve TÜÇEV Web Sayfasından edinebileceğiniz rehber kitapçıkta konuyla ilgili uyarılar ve alınması gereken önlemler yer almaktadır. Özellikle soba ve baca kaynaklı zehirlenmeleri ve yangınları engellemek, can ve mal kayıplarının önüne geçmek için rehber kitapçıktaki hususlar da göz önünde bulundurulması önem arz etmektedir” ifadelerinde bulundu.

“BACALARIN TEMİZLENMESİ GEREKLİ”

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı Prof. Dr. Mustafa Öztürk tarafından hazırlanan “Öldüren Bacalar ve Çözümleri” başlıklı kitapçıkta özetle şu bilgilere yer verildi:

“Dünya'da her yıl 3,5 milyon insan iç ortam hava kirliliğinden (soba zehirlenmesi dahi) hayatını kaybetmektedir. Türkiye'de karbon monoksit zehirlenmesi istatistiği Şekil 1.1'de verilmiştir. Bu olayların çoğu soba, kombi ve şofben zehirlenmelerinden dolayı öldüğü tespit edilmiştir. Soba, kombi ve şofben zehirlenme vakalarının genel olarak Ekim - Nisan ayları arasında meydana geldiği anlaşılmaktadır. Buda bize zehirlenmelerin kış aylarında ısınma kaynaklı olduğunu göstermektedir.

Türkiye'de 2001'den önce bina yangınlarının yüzde 20'si temizlenmeyen bacalardan ileri gelmekteydi. 2012 yılından bugüne kadar İstanbul'da konutlarda meydana gelen yangınların nedenleri Tablo 1'de verilmiştir. Temizlenmeyen bacalar sessiz ölüme neden olur. Bacalar temizlenmediğinden maliyeti oldukça yüksek konutlar yanarak yok olup gitmektedir. Yılda en az bir defa bacaların temizlenmesi gereklidir. Temizlenmemiş ve doğru kurulmamış bacalardan dolayı özellikle rüzgarlı havalarda baca tepmesi dediğimiz olaylar sık aralıklarla meydana gelmektedir.

“Kömür pazarlamacıları bu konuda tüketicilere hizmet vermeli”

Bacalar temizlenmediği ve yakıcılar (sobalar, şofbenler ve kombiler) tekniğine uygun şekilde kurulmadığı zaman yakıtlar (kömür, odun, doğal gaz, LPG, karosen ve gaz yağı) eksik ve verimsiz yanmaktadır. Eksik yanma sonucu oluşan gazlar ve partikül maddeler bacaya yapışarak tıkanmalara neden olmaktadır. Böylece her yıl onlarca kişi evlerinde zehirlenmekte ve hatta hayatlarını kaybetmektedirler. Bir binanın yıllık baca temizliği ise bina büyüklüğüne bağlı olarak 100 - 200 TL arasında değişmektedir. Baca temizliği için Türkiye'de en uygun zaman Haziran ve Eylül aylarıdır. Belediyeler, doğal gaz dağıtım şirketleri ve kömür satıcıları bu aylarda baca temizliği için halkı her yıl uyarmalıdır. Mutlaka baca temizliği yaptırmalarını sağlamalıdır. Bacaların nasıl temizleneceği ve sobaların, kombilerin, şofbenlerin nasıl kurulacağı kamuoyuna öğretilmeli ve bununla ilgili kılavuz kitaplar hazırlanmalıdır. Belediyeler, doğal gaz dağıtım şirketleri ve kömür satıcıları, baca temizliği yapacak firmaların personelini eğitmelidir. Bacaların nasıl temizleneceğini öğretmelidir. Baca temizliğinde kullanılacak aletleri göstermelidir. Temizlik firmalarının bu aletleri kullanmaları sağlamalıdır. Kömür pazarlamacıları bu konuda tüketicilere hizmet vermelidir. Maddi imkanı olmayanların bacalarını nasıl temizleyecekleri broşür basılarak, görsel olarak anlatılmalıdır. Bacalarda mutlaka baca başlığı olmalıdır. Aksi durumda rüzgarlı havalarda zararlı ve zehirli gazlar teperek zehirlenmelere neden olur. Bacalar yalıtımlı olmalıdır. Yalıtılmamış bacalar hızlı şekilde soğur. Soğuyan bacada gaz içindeki nem yoğunlaşarak duvarlarda lekelenmelere neden olur. Baca çekişi ve yanma verimliliği düşer. Zehirlenmelerin ana sebeplerinden biri de sobaların ve şofbenlerin doğru şekilde doğru yere kurulmamasıdır. Soba, kombi ve şofben kurarken nelere dikkat edileceği detaylı bir şekilde anlatılmalıdır. Borularla ilgili gerekli kurallar öğretilmelidir. Bu bilgiler halkımıza doğru şekilde anlatılmalıdır. Ekteki bilgiler hem insanlarımıza hem de belediyelerimize yardımcı olması için hazırlanan bir rehberdir.

SOBA VE BACALARLA İLGİLİ TALİMATNAMELER

Bacaların kurum bağlaması baca çapının küçülmesine ve soba yanma verimliliğinin düşmesine neden olur. Soba kurmadan önce borular ve bacalar mutlaka temizlenmelidir. Baca yüksekliğinin yeterli olması, baca çekişini iyileştireceğinden etkili baca yüksekliği tek katlı binalarda ve çok katlı binaların en üst katında, en az 3,5 m ve en fazla 5 m yüksekliğe sahip olmalıdır. Bacanın çatıdan itibaren yüksekliği en az 1 m olmalıdır. Çevresindeki engellerden etkilenmemesi için bacaların çatının en tepe noktasından itibaren yüksekliği en az 50 - 80 cm olmalıdır. Baca çevresinde türbülans oluşmaması için baca herhangi bir engelden (yüksek bina, ağaç gibi) en az 6 m uzakta olmalıdır. Duman gazlarının akış hızının her noktada aynı olması için bacaların kesit alanı her noktada aynı olmalıdır. Baca çapının en az 13 cm olması tavsiye edilir. Duman gazının soğuyarak ağırlaşması ve baca çekişinin kötüleşmesini önlemek için bacanın geçtiği duvarın et kalınlığı en az 10 cm olmalıdır.

• Baca gazının soğuyarak sızmasını önlemek için baca üzerinde yarık ve çatlak olmamalıdır. Baca iç yüzeyi pürüzsüz olmalıdır. Baca gazının soğuyarak ağırlaşmasını ve baca tepmesini önlemek için soba borusu pencere veya duvar delinerek uzatılmamalı, uzatılmışsa hava ile temasta olan kısımlar mutlaka yalıtılmalıdır. Rüzgarlı havalarda baca tepmesini, yağmur suyunun baca içini ıslatmasını ve kuşların kirletmesini önlemek için; bacada baca başlığı olmalıdır. Odanın hızla soğumasını ve baca çekişinin kötüleşmesini önlemek için sobanın kurulu olduğu odadaki pencere ve kapının kırık camları tamir edilmelidir. Dumanın soğuyarak oda içine sızmasını önlemek ve ısınan sıcak havayı dışarı atmamak için kapı ve pencere çerçevesi ile duvar arasında yarık, çatlak, boşluk olmamalı, varsa dışarıdan sızdırmaz olması sağlanmalıdır. Isınan sıcak havayı dışarıya atmamak için çerçeve/kanat arası hava sızdırmaz olarak yapılmalıdır. Geceleri sobanın kısık yakılmasından ve cam kenarlarındaki hava kaçaklarından dolayı oda hızla soğumaktadır. Bu yüzden kaçaklar tamir edilmelidir. Duvarlarda yarık, çatlak varsa kış gelmeden önce mutlaka dışarıdan tamir edilmelidir. Beton bloklar, sıcaklık değişiminden etkilendiğinden, beton olan dairenin çatısı hava ile doğrudan temas halinde ise mutlaka yalıtılmalıdır.

“YÜZDE 50 BİLİNÇ KAYBI, YÜZDE 70 ÖLÜM YAŞANIR”

Karbon monoksit gazına maruz kaldığımız süre boyunca, yeterince oksijen taşıyamadığından, hücreler ölmeye başlar ve özellikle beyin başta olmak üzere, kalp ve diğer organlar fonksiyon göremez duruma gelir. Hücre ölümlerinin ilk etkisi beyinde görüldüğünden vücudun ilk tepkisi baş dönmesi ile baş ağrısıdır. Karbon monoksit gazının yoğunluğu ve süresi zehirlenmede önemli olup, belirli bir seviyeden sonra hastaya acil müdahale edilse dahi beyin hücrelerinde ölüm gerçekleşeceğinden geri dönüşü olmayan hasarlar oluşabilir. Karbon monoksit gazına maruz kaldığımızda, kandaki hemoglobinin yüzde 20'si karboksihemoglobine dönüştüğünde, baş dönmesi ve baş ağrısı ile başlayan ilk belirtiler, sinyaller görülür. Oran yüzde 50'ye çıktığında bilinç kaybı, yüzde 60-70 civarında ise ölüm gerçekleşir.

“YANLIŞ BACA UYGULAMALARI”

Karbonmonoksit zehirlenmelerinin yaşandığı evler incelendiğinde soba borularının direk camdan ya da duvarı delerek oluşturulduğu gözlemlenmiştir. Pencere veya duvar delinerek soba borusundan baca oluşturulmuşsa bu tür bacalarda yükselen gazlar meteorolojik şartlardan etkilenir. Soba borularının birbiriyle birleştirilmesinde hava ve baca gazı sızdırmazlığı sağlanmalıdır. Gazların bacada yükselerek havaya atılmasını etkileyen en önemli parametrelerden birisi baca gazı sıcaklığı ile hava sıcaklığı arasındaki farktır. Bu durumda dışarıdan gelen rüzgar, baca gazını baskılayarak kolayca içeri göndermekte ve bu durum zehirlenmelere yol açmaktadır. Zehirlenmeler bu gibi yanlışlardan kaynaklanmaktadır. Sobalı evlerde mutlaka çatıya yapılmış en az 100 -150 cm yükseklikte bir baca sisteminin olması, bacanın üstünün yağmur ve kardan tıkanmaması için baca başlığı olması ve bacanın dört tarafından havadar olması şarttır. Hava soğuduğu veya sobada yanma yavaşladığı zaman yalıtımsız veya hava ile direk temas halindeki bacalarda sıcak gazlar hızla soğur. Soğuyan baca gazının yoğunluğu artar. Soğuk gazların yoğunluğu aynı sıcaklıktaki havadan daha büyüktür. Böylece bacada gaz basıncı düşer ve dumanın bacada yükselmesi zorlaşır. Bacadaki gazlar soba ve boru çevresindeki çatlak, delik gibi boşluklardan odaya sızar. Odaya sızan gazlar zehirlenmelere neden olur. Dolayısıyla baca gazının hızlı şekilde soğumasını önlenmek için baca dışardan yalıtılmalı veya baca duvarı et kalınlığı en az 10 cm olmalıdır. Bacasında yeterli çekişi olmayan sobaları tutuşturmak oldukça zordur. Yanma yavaş ve verimsiz olur. Baca gazı devamlı dumanlı olur. Sobada devamlı eksik yanma olur. Soğuk günlerde yalıtımsız bacalı sobaları tutuşturmak oldukça zordur. Baca içinde ısınmış gazların soğumasını azaltmak, baca tepmesini önlemek ve meteorolojik değişikliklerin etkisini minimize etmek için bacalar ya yalıtılmalı ya da duvar et kalınlığı en az 10 cm olmalıdır. Pencere veya duman delinerek baca oluşturulmuşsa delinen kısımda mutlaka hava sızdırmazlığı temin edilmelidir.

"ETKİLİ BACA YÜKSEKLİĞİ”

Sobalarda verimli bir yanma için etkili baca yeterli yüksekliğe sahip olmalıdır. Uzun baca kısa bacadan daha iyi gaz çekişi yapar. Etkili baca yüksekliği arttıkça baca çekim gücü de artar. Yeterli yükseklikte olmayan bacalarda iyi bir baca çekişi ve sobada yanma için yeterli miktarda havayı elde etmek zordur. Diğer taraftan baca yüksekliği arttıkça ısı ve sürtünme kayıpları artar. Bacada gaz yükselme hızı düşer ve bacada yoğuşma meydana gelir. Limitlerin üzerindeki bacalarda ciddi duman problemi meydana gelir. Bacalar uzun ise baca malzemesi olarak taş veya paslanmaz çelik kullanılmalıdır. Dolayısıyla bacada hem yoğuşmayı önlemek, hem de yeterli baca çekim gücünü elde etmek için etkili baca yüksekliği en az 3,5 metre, en fazla 5 metre olmalıdır. Yangın emniyeti için bacaları çatının en yüksek mahyasından en az 50 - 80 cm yükseklikte yaparak, yüksek yapıların (bina ve ağaç gibi) baca üzerine etkisi en aza indirilebilir.

“YAŞLI VE ÇOCUKLAR YALNIZ BIRAKILMAMALI”

TSE belgeli, sızdırmaz ve uçucusu yüzde 7 üzerinde olan kömürler için üstten yakmalı soba oda içine kurulurken dikey boru arka ve yan duvarlardan 96 - 150 cm uzakta olmalıdır. Dikey boru arka duvara yakın olursa ısıyı dışarı atmış olursunuz. Dikey boru duvardan uzak olursa baca çekişi düşer ve baca tepmesi sık olur. Fazla dirsekten kaçınılmalı ve zorunlu olmadıkça ikiden fazla dirsek kullanılmamalıdır. Yatay borular bacaya doğru %10 eğimle yükseltilmelidir. Baca gazı sızıntısını önlemek için sobanın dirsek ve boru ekleme yerleri ile baca giriş ağzı hava sızdırmasız olmalı, boru ve baca üzerinde herhangi yarık veya çatlak olmamalıdır. Boru ve baca üzerinde çatlak, yarık ve boşluk varsa baca içine sızan hava baca gazını soğutur ve baca çekişini düşürür. Soğuyan baca gazındaki nem baca içinde yoğunlaşarak duvarlarda lekelenmelere neden olur. Soba ısısından daha fazla faydalanmak için sobaya takılan dirsek üzerine mutlaka cimri adı verilen soba borusu takılmalıdır. Uçucusu %7 üzerinde olan kömürler için TSE belgesiz, sızdıran, alttan yakmalı sobalar ile teneke sobalar kesinlikle ısınma amacı ile kullanılmamalıdır.

Gaz sızıntısından minimum etkilenmek için sobadan en az bir metre uzakta oturulmalıdır. Aksi durumda sobadan sızan zehirli gazlar şiddetli baş ağrısına ve baş dönmesine neden olur. Yaşlılar ve çocuklar yalnız başına soba yanında bırakılmamalıdır.

“BACA TEMİZLEME ESASLARI”

Standart Baca Temizleme: Standart baca temizlemede baca iç yüzeyi fırça kullanılarak temizlenir. Güçlü, iyi filtre edilen vakumlu aletle eve girmesi muhtemel kurum ve kreosote gibi maddeler emilir. Bu tür temizleme kurum temizliği için etkilidir. Kreosote tortuları temizliği için normaldir. Baca içindeki sır (cila) tortularını bu metotla temizlemek pek mümkün değildir.

Mekanik Temizleme: Mekanik temizlemede, tel fırçalar veya elektrik motoru ile hızla döner özel zincirle kullanılır. Mekanik temizleme sert kreosoteleri veya sır (cila) tortuları temizlemek için sık sık kullanılır. Mekanik temizleme profesyonel baca temizleme ekipleri tarafından kullanılır. Mekanik aletlerin uygun kullanılmaması çalışanlara ve bacaya zarar verir.

Kimyasal Temizleme: Baca temizleyicileri; mekanik temizleme yerine mekanik temizleme ile birlikte kimyasal temizlemeyi yapabilir. Spesifik kimyasallarla kreosote ve cila (sır) yoğun depositesi gevşetilerek çözünür hale geçirilir. Kimyasal temizleme, eğitimli profesyonel temizleyiciler tarafından kullanılmalıdır.

Evinizi ve ailenizi güvenli tutmak için; Bacanızı düzenli olarak temizletin, Standartlara uygun, üstten yakmalı soba kullanımına özen gösterin, Sobanızı tekniğine uygun olarak kurun, Standartlara uygun kömür temin edin.

Ciddi düzeyli karbonmonoksit zehirlenmeleri;

Kusma,

Kas koordinasyonunun kaybolması,

Bilinç kaybı,

Ölüm ile sonuçlanır.

Akut CO Zehirlenme Belirtileri;

Huzursuzluk, yorgunluk hissi ve nezle hali,

Şiddetli baş ağrısı,

Baş dönmesi,

Unutkanlık,

Bulantı – kusma,

Karın ağrısı,

Göğüs ağrısı ve çarpıntı,

Uyuşukluk ve uyuklama,

Zihin karışıklığı,

Dikkat bozukluğu,

Depresyon hali,

Hareketsizlik,

Halüsinasyon ve konfobülasyon,

Ajitasyon (aşırı huzursuzluk ve gerilim içinde olma),

Görme kaybı,

Dışkı ve idrar tutamama,

Bayılma ve nöbet geçirme,

Koma,

Solunumun durması ve ölüm ile sonuçlanır.